Başlık : ACEM ÇAY TABAĞI
Yazar : Manolya Berk
Ülkemizde geleneksel olarak kullanılan klasik çay tabağı, aslında "Acem çay tabağı"dır. Çay tabağının tasarımının kime ait olduğu tam olarak bilinmese de, kökeni İran'a uzanır. İran'da, “Nalbeki" ismiyle bilinir.
Türkiye'de bu tasarımı ilk olarak üretip dağıtıma sunan, İstanbul Porselen’dir. Bu çay tabaklarının üzerindeki renkler ve figürlerin tasarımı, gelişigüzel değildir. İlk bakıldığında, kırmızı renkler dikkat çeker.
Kırmızı renk, çay renginin tavşan kanı olarak görünmesine yardımcı olur. Eğer tabağın her yeri kırmızı olsaydı, çay acı ya da bayat gibi görülebilirdi. Beyaz renk ile beraber tasarlanmış olması, bunu engeller.
Çay tabağının orta kısmında bulunan çiçek figürüne, Penç adı verilir. Penç, Türk süsleme sanatında da kullanılan bir desendir. Penç, Farsça'da "beş” anlamına gelir. Süsleme motifi olarak penç, bir çiçeğin kuşbakışı görüntüsünün üsluplaştırılarak çizilmesiyle ortaya çıkar. Hatâyî, penç, goncagül ve yaprak motifleri, tam üsluplaştırılmış oldukları için; örnek alınan çiçeğin aslı belirlenemez.
Çay tabağın yan taraflarında yer alan kırmızı bölümler, parmak izlerini temsil eder ve yedi adet olması, haftanın yedi gün olması ile bağlantılıdır
Kırmızı bölümlerin aralarında yer alan süsleme figürü, “Rûmî”dir. Birçok dönemde ve kültürde sıkça kullanılmış olan Rûmî’nin kelime anlamı, "Anadolu'ya ait"tir. Zamanında, İran'a kadar uzanan Anadolu'ya "Diyar-ı Rûm" denildiği için, figüre Rûmî denilmiştir.
Kaynaklar
İslam Ansiklopedisi, My Persian Corner, Webtekno,
İnci A. Birol ve Çiçek Derman, Türk Tezyînî Sanatlarında Motifler (İstanbul 1991)