Başlık : Bilimsel Anlatıda Hikâyeleme Tekniğine Bir Örnek: “Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı-Gelengi-”
Yazar : Mutlu Kart GÜR,-Gelengül HAKTANIR
Bilim eğitiminin kişiye sağladığı en büyük katkılardan biri, bilgiye sahip olma mutluluğudur. Ayrıca yüzü bilime dönük insan, dünyayı ve kendi yaşamını farklı bir gözle algılayıp değerlendirir, karşılaştığı sorunlara mantıklı çözümler üretme arayışı içinde olur. Bilimsel düşünmeyi ve yaklaşımı alışkanlık haline dönüştürmek ve bunu yaşamın bir parçası haline getirebilmek ise ancak çocuk yaşlarda başlayan bilim eğitimi ile mümkündür.
Çocuklara bilimsel düşünme yeteneği kazandırmanın en iyi yolu, onların bilim kitapları ile arkadaşlık kurabilmelerini sağlamaktır. Ancak bilimsel işleyişin mantığını kavrayan bir çocuk bilimsel düşünce biçimine sahip olabilir. Dolayısıyla, erken çocukluk dönemindeki bilim eğitimi, öncelikli olarak bilimi sevdirmeyi ve bilimsel işleyişin mantığını vermeyi amaçlamalı, bilgilendirme işlevi sonraki aşama olarak görülmelidir. Bu açıdan edebiyatın, bilim eğitiminde çok önemli bir rol üstlendiğini söylemek mümkündür. Çocukların okumaktan ve dinlemekten zevk aldığı masal, hikâye gibi yazınsal ürünlerle bilimin sentezinden doğan kitaplar, hem çocukların yaratıcılık ve düşünme becerilerini geliştirecek, hem de bilimsel bilginin özümsenmesini kolaylaştıracaktır. Erken çocukluk dönemi çocukları (0-8 yaş), doğa, hayvan ve diğer çocukları da içine alan kısa ve bol resimli hikâyelerden büyük keyif alırlar.
“Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı-Gelengi”, bu düşünceden yola çıkılarak erken çocukluk dönemindeki çocuklar için hazırlanan bir bilim kitabıdır. Bu kitapta, hikâyeleme tekniği kullanılarak Anadolu’ya özgü bir memeli hayvan türü olan Anadolu yer sincabı’nın yaşamı anlatılmıştır. Ayrıca, erken çocukluk dönemindeki çocukların kazanması beklenen kavramlara yer verilerek onların bilim dünyası ile sıcak bir ilişki kurmalarına çalışılmıştır.
Yer sincabı üzerine yapılan araştırma sonuçlarının bir kısmının hikâyeleştirilerek, kurmaca bir metin yolu ile anlatıldığı bu kitabın temel amacı, çocuklara bir canlının yaşamı aracılığı ile belirli bilimsel kavramları öğretmek ve bilimsel düşünceye yakınlık kurmalarını sağlamaktır. En az bunun kadar önemli olan bir diğer amacı ise, onların düşsel ve duygusal dünyalarına katkıda bulunmaktır. Tombul Çekirdek ve Yer Sincabı’na ait birbirleriyle ilişkili, iki ayrı hikayenin yer aldığı bu kitapta anlatıcı “gerçek yazar” dır. Çocuk okurun ilgisini çekmek ve onu kitabın içinde kalmaya ikna etmek için, bu hikâyeleri kimi zaman arka arkaya, kimi zaman iç içe anlatır.
Kitabın başkahramanı olan tombul çekirdek, çocuk okurun yazar ve yer sincabına göre kendisini daha yakın hissedeceği, hatta kendisiyle özdeşleştirebileceği bir karakterdir. Öncelikle, tombul ve sevimlidir. İnsan özellikleriyle donatılmıştır; ağzı, gözleri, kolları ve bacakları olan, hareket edebilen, duygu durumları (heyecan, korku, endişe, mutluluk, hayranlık gibi) olan, meraklı ve akıl yürütmeyi seven bir karakterdir. Bu yapısıyla tombul çekirdek, kitaba gerçeküstü bir boyut katar. Çocuk ile yer sincabı, diğer bir deyişle, çocuk ile bilim arasındaki bağ, bu gerçeküstü boyut ile kurulur. Çekirdeğin, yer sincabı hakkında hiçbir şey bilmiyor olması ve çocuk okur ile bu anlamda aynı pozisyonu paylaşması, kitabı çocuk okura yaklaştıran unsurlardan biridir. “Bilirkişi” pozisyonunda olan gerçek yazarın çocuk üzerindeki olumsuz etkisi, bu ara karakter ile hafifletilir.
Tombul çekirdek, yer sincabının toprak altında geçirdiği zaman diliminin görgü tanığıdır. Hem tanıklığından hem de bahsedilen diğer özelliklerinden dolayı, yer sincabına yazardan çok daha yakındır. Dahası, duyguları, akıl yürütmeleri ve sesli düşünmeleri ile olaylara aktif olarak katılmaktadır. Bu nedenle yazar, yer sincabının toprak altında geçen hikâyesini, tombul çekirdeğin gözünden anlatır, çekirdek anlatıda yazarın en büyük yardımcısıdır.
Yer sincabına gelince; O, tombul çekirdeğin aksine, tüm gerçekliği ile çocuk okurun karşısındadır. Sadece biyolojisinin gerektirdiği gibi yaşayan ve hiç gerçek üstü yönü olmayan bir karakterdir. Cinsiyeti dişidir. Dişi karakter kullanımı, türün yaşam döngüsünü eksiksiz olarak verebilmek için yazarın yaptığı bilinçli bir seçimdir. Yer sincabının toprak altında geçirdiği zaman dilimini anlatırken yazara yardımcı olan tombul çekirdek, toprak üzerindeki olaylar anlatılırken artık yoktur. Yazar, tek başınadır:
Bu kitabın görsel yapılandırmasında, yazar ve çizer iş birliği içinde çalışmıştır. Çocukların, belirli kavramları özümsemesini kolaylaştırmak ve gerçek dünyadaki biçimleriyle özdeşleştirebilmelerini sağlamak için zaten böyle olması gerekmektedir. Kitapta yer alan bazı sahneler için yazar tarafından çekilen gerçek fotoğraflar kullanılarak, karakterler bu fotoğraflar üzerine yerleştirilmiştir. Çocuğun, hikâye okurken gerçeklik ile bağını daha iyi koruyabileceği düşünülerek fotoğraflar ile resimler bir arada kullanılmıştır. Kitabın son kısmında yer sincapları ile ağaç sincapları arasındaki benzerlik ve farklılıklar kısaca özetlenerek verildi. Ayrıca, yer sincabının yıl boyunca neler yaptığı aylara göre bölümlenerek, okur için özetleyici bir takvim oluşturulmuştur.
Yazar, kitap ayıraçlarının okur ile kitap arasındaki bağı kuvvetlendireceğine ve bu anlamda çocuk için bir mutluluk kaynağı oluşturacağına inandığı için çizerin yaptığı kitap ayıracı, yazarın kitaba dair en çok heyecan duyduğu ayrıntı olmuştur.
Yakın zamanda TÜBİTAK (Popüler Bilim Kitapları Erken Çocukluk Kitaplığı) tarafından yayımlanacak olan “Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı” isimli hikâyenin çocuklara bozkırın rüzgârını hissettirmesi ve gidip bozkırı görmeye heveslendirmesi dileğiyle…
*Hacettepe Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Zooloji AD.(mkart@hacettepe.edu.tr )
** Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi AD. (gelengulhaktanir@gmail.com)
Bildirinin künyesi: Gür, K. M. ve Haktanır, G., 2007. “Bilimsel Anlatıda Hikâyeleme Tekniğine Bir Örnek: “Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı (Gelengi)”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi 4. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi. 22-24 Ekim 2007, İstanbul. Bildiri Kitabı, s: 99-106.
*Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı, Mutlu Kart Gür, Gelengül Haktanır, Tübitak Yayınları, Ankara
GELENGÜL HAKTANIR KİMDİR?
Lisans öğrenimini 1976-1981 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünde; yüksek lisans ve doktora öğrenimini ise 1984-1994 yılları arasında Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi Bilim Dalında tamamlamıştır.
1981-1984 yılları arasında anaokulu öğretmenliği yapmış, 1984’de Ankara Üniversitesi Çocuk Gelişimi Anabilim Dalına Araştırma Görevlisi olarak atanmıştır. 1994 yılında aynı bölümde Yardımcı Doçentlik Kadrosuna atanmış, 1997’de Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Alanında Doçentlik Unvan ve Yetkisini almıştır.
10 Ekim1994 – 20 Ekim1994 tarihleri arasında İsrail Hebrew Üniversitesinde misafir bilim insanı olarak farklı bölgelerde bulunan Kibbutz çiftliklerindeki okul öncesi eğitim kurumlarını ziyaret etmiş, gözlem ve incelemelerde bulunmuştur.
A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında 1999 yılında doçentlik kadrosuna, 2004 yılında ise profesörlük kadrosuna atanmıştır.
1998-2016 yılları arasında Dünya Erken Çocukluk Eğitimi Teşkilatının (Organisation Mondiale Pour L'Education Prescolaire – OMEP) Milli Komitesi olan “Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği – TOÖEGD” Yönetim Kurulu Başkanlığı, 2006-2012 yılları arasında TÜBİTAK Meraklı Minik Dergisi Yayın Kurulu Üyeliği, 2006-2015 yılları arasında ise TÜBİTAK Popüler Bilim Kitaplığı Yayın Kurulu Üyeliği görevlerini yapmıştır.
2011 yılı bahar döneminde ABD’nin Newyork eyaletinde bulunan “State University of Newyork at Binghamton”da misafir bilim insanı olarak alanı ile ilgili gözlem ve incelemelerde bulunmuş, bilimsel toplantılara katılmıştır.
1984 yılında Ankara Üniversitesinde başladığı akademik hayatında 2016 yılında emekli olana kadar Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında lisans ve lisansüstü düzeyde eğitim ve öğretim görevlerini sürdürmüş, bilimsel araştırmalar ve projeler yürütmüş, danışmanlık yapmıştır. Ulusal ve uluslararası toplantılara katılmış ve aile eğitimi, okul öncesi dönemde gelişim ve eğitim, çevre eğitimi ve bilim eğitimi alanlarında yayınlar yapmış, konferanslar vermiştir. Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü’nün hizmet içi eğitim seminerlerine ve TOÖEGD’nin bütün gönüllü çalışmalarına katkıda bulunmuştur.
Bilimsel çalışmalarının ve yaygın eğitim çalışmalarının yanısıra 2002 yılından itibaren AÇEV Erken Çocukluk Eğitimi Danışma Kurulu Üyeliği, 2011 yılından itibaren TEMA Vakfı tarafından hazırlanarak tüm ülkede gönüllü okul öncesi öğretmenleri tarafından uygulanmakta olan “Minik TEMA Doğa Eğitimi Programı”nın Hazırlama ve Bilimsel Danışma Kurulu Üyeliği ve 2015 yılından itibaren de TEMA Vakfı Bilim Kurulu ve Mütevelliler Heyeti Üyeliği görevlerini sürdürmektedir.
2021 yılında “OMEP Yaşam Boyu Onur Üyeliği’ne seçilmiştir.