Başlık : OKULÖNCESİ ÇOCUK KİTAPLARI YAZARI AYŞİN BUMİN İPEK İLE SÖYLEŞİ
Yazar : Elçin Toker- Ü.Gülsüm Bülbül
Ayşin Bumin İpek 1959 yılında Ankara’da doğan İpek, asker bir baba ve ev kadını annenin iki kız çocuğunun ilkidir. 1981 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nü bitirmiş; 1993 yılında “Okul Öncesi Çocuklarının Matematiksel Kavramlardaki Başarılarının Cinsiyete Göre Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi” konulu tez çalışması ile Çocuk Sağlığı ve Eğitimi Bölümü’nden Bilim Uzmanlığı derecesini almıştır. Kök Yayınevi’nin, Angora Yayınevi’nin ve Doku AES yayınevinin ayrı dönemlerde eğitim danışmanlığını ve editörlüğünü yapmıştır. Çeşitli yerel radyo ve televizyon kanallarında “Eğitim Uzmanı” ve “Çocuk Kitapları Yazarı” olarak; okul öncesi ve çocuk kitapları ile ilgili konularda programlara katılmıştır.
Eğitimde Paylaşım Derneği kurucu üyesi olarak Çocuk Yaşam Merkezi’ndeki çalışmada Sanat ve Eğitim Koordinatörlüğü yürütmüştür. Kamu ve Özel Okulöncesi Eğitim Kurumlarında mesleki yaşamına devam etmektedir.
Yazarın bugüne kadar yayımlanmış 34 eseri ve basıma hazır birçok yayını da bulunmaktadır.
Çocukluğundan beri durmaksızın okuyan yazar A.B. İpek’in ilk metni ortaokul duvar gazetesinde yayınlanmış ve o halen okuma- yazma emekçisi olarak çocuk cıvıltıları içinde yaşamını sürdürmekte ve boş zaman diye bir kavramı yok sayarak dinlenme aralıklarını resim yaparak değerlendirmektedir.
E. Toker * Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Uzmanı olarak alanda otuz yılı aşkın süredir çalışmaya devam ediyorsunuz Oldukça bilgi birikimi ve tecrübeye sahipsiniz. Çocuklar için yazmak çocukluk hayalleriniz arasında var mıydı? Çocuklar için yazmaya ne zaman başladınız, çıkış noktanız neydi?
A B. İpek ---Teşekkür ederim. Okumayı çok sevdiğim için ilkokuldan beri kitap yazmak hayallerimin arasındaydı. Aslında hayalim roman yazmaktı ama çocukları çok sevdiğim ve meslek olarak çocuk gelişimini seçtiğim için kitaplarım okul öncesine yönelik oldu.
İlk öyküm ortaokulumdaki bir dergide yayınlanmıştı. Okumayı söktüğümden bugüne çok farklı alanda ve konularda kitaplar okudum.
Çocuklar için kitaplar yazmaya ise doksanlı yıllarda başladım. O dönemlerde geçirdiğim önemli bir rahatsızlık sonucunda bir süre mesleğimden uzak kaldım. Yakın bir arkadaşımın beni alanımdaki bilgi birikim ve deneyimlerimi kitap haline getirerek mesleğime yayın alanında hizmet vermem konusunda yüreklendirmesiyle profesyonel olarak yazarlık dönemime başlamış oldum.
Çalıştığım dönemde çocuklar için kavram eğitimine yönelik çalışmalar yaparak öğrencilere uyguluyordum.
Bu birikimlerle “İlk Bilgilerim Seti” yayımlandı. O yıllarda okulöncesi ile ilgili kavram eğitimi kitapları yoktu. Bu alanın ilk yazarlarından biriyim. Zaten yayın hayatım boyunca alanımla ilgili hep daha önceden yapılmamış eksik olanları tespit ederek o konularda bir şeyler yapmak istemişimdir.
Daha sonra da masallar, eğitsel öyküler, çocuk ansiklopedisi, bilmeceler, okul öncesinde okuma yazmaya hazırlık kitapları, anne-baba rehberliği ve eğitsel kavram kitaplarım yayımlandı. Öykülerimin bir kısmında kendimin ve kızımın çocukluk anıları yer almaktadır.
Ü.G. Bülbül * Okul öncesinde çocuk edebiyatının ne kadar farkındayız?
A.B. İpek -- Çocuklar için hazırlanmış kitaplar; çocuğa, güzel bir dil ve anlatım yeteneği kazandıran, hayalini geliştirip, ona yeni düşünce ve ufuklar açan edebi eserlerden oluşur. Okul öncesi dönemde bu eserler, yazı ve resimle birlikte sunulduğu için resimli kitap ya da resimli edebi kitap diye adlandırılır.
Bu dönemdeki çocuk edebiyatı, çocuğu günlük yaşamın sıkıcı baskılarından düşünsel olarak kurtarıp, hayal dünyasını süsleyerek rahatlamasını sağlar. Bu kitaplar aracılığı ile çocuk; kitabın yazarın, çizgileri ile süsleyen çizerin, fırçası ile renklendiren ressamın duyguları, düşünceleri ve hayalleri ile karşılaşır. Bunları anlamaya, kavramaya, algılamaya yönelirken başka bir yerde, bulamayacağı bir haz duyar. Ruhu ve kafası gelişip zenginleşirken yalnızlık duygusundan da kurtulur.
E. Toker *Yazarken nasıl bir duygu içinde oluyorsunuz?
A.B. İpek --Yazmak resim yapmak gibi benim için. Çünkü resim yapmak bende büyük bir doyum sağlıyor. Çocuklar için yazmak da aynen resim yapmak gibi benim için mutluluk verici bir uğraş.
Ü. G. Bülbül *Okul öncesi çocukları için ansiklopedinin olmadığı bir dönemde yazdığınız çocuk ansiklopedinizin nasıl bir serüveni olduğunu merak ediyorum.
A.B. İpek-- Çocuk kitapları ile ilgili katıldığım bir söyleşide eğitimci ve anne-babalara, hangi tür yayınlardan hoşlandıklarını sorduğumda çocuk ansiklopedisi, hikâyeler, bilmeceler gibi cevaplar gelmişti. Ansiklopedi fikri o günden beri hep aklımın bir köşesinde bekledi. Kendimi yazmaya hazır hissettiğimde araştırmalara başladım. Öğrencilik yıllarımda bir ansiklopedi serisini çok beğenirdim. Bilgileri hayvan karakterlerin dilinden anlatıyordu. Ansiklopediyi bir öykü kitabı gibi okumak çok zevkli gelmişti. Özellikle mitolojiyle ilgili bölümler!
Ben de bir çocuk kahramanın gözünden okul öncesi eğitimine yönelik bir ansiklopedik bilgi dizisi yazma fikriyle işe başladım. O dönemde rahatsızlığım tekrar nüksetmişti. Uzun süren istirahat dönemi yazmak için fırsat olmuştu. Ama işin içine girince çalışmamın adı da “ansiklopedi” olacağı için yazdıklarım bana ciddi sorumluluk yükledi. Çocuk diliyle yazdığım bütün seriyi hasta yatağımda üç kez yeniden düzenleyerek bilimsel bir dile çevirdim.
Yayınevimin ve çizerlerinin de özenli çalışmaları sonucunda ülkemizde okulöncesi çocuklarına yönelik bir yayın çıkmış oldu. Yayınım beş cilt ansiklopedi ve beş cilt de içeriğindeki bilgileri uygulama fırsatı veren test kitaplarından oluşmaktaydı. Çünkü bu serinin içeriğini planlarken en büyük hedefim evlerde okulöncesi eğitim kurumlarına ulaşamayan çocukların da ebeveynleriyle birlikte yayınları takip ederek, çocuklarının okulöncesi bir anaokulunda alacakları eğitsel ve uygulamalı olarak bilgilere ulaşmalarını sağlamaktı. “Kök Çocuk Ansiklopedisi’nin sonraları ilköğretim ikinci sınıflarda da kullanıldığını öğrenmek beni çok mutlu etti.
E. Toker *Çocuklar için yazarken bu işin en sevdiğiniz tarafı nedir? Sıkıntı yaşadığınız durumlar var mı?
A.B. İpek-- Sevdiğim kısmı içeriğini kurgulamak ve maketini hazırlamak. Zorlandığım kısım ise kitaba bir isim koymak.
Sıkıntı yaşadığım durum ise metnin resimlenmesinde oldu çoğunlukla. Hatta ikinci öykü kitabımda resimleme aşamasını kendim yapmaya karar verdim. Çünkü ressam arkadaşlar haklı olarak işlerine müdahale edilince rahatsız oluyorlar, yaratıcılıklarına müdahale ediliyormuş gibi hissediyorlardı. Ben de oldukça titiz ve detaycı olduğumdan fazla özenliydim sanırım. Bunun nedeni resimdeki karakterlerin okul öncesi çocuklarında korku ve kaygı uyandırmaması gerektiğiydi. Aynı zamanda yaşlarına uygun çizimler olması, fazla karmaşık ve dikkat dağıtıcı olmaması lazımdı. Tabii ki sektörde pedagojik eğitim almış çizer bulmak o dönemlerde zordu.
Sonuçta bir öykü ve kavram eğitim setini ben resimledim sonrasında kitaplarımı resimlemekten vaz geçtim. Çünkü bu profesyonellik gerektiriyordu ve benim de çok zamanımı alıyordu. O dönemde kendimi geliştirmek için gittiğim resim kurslarında bir süre sonra kendimi yağlıboya yaparken buldum. Bu benim çok sevdiğim bir hobi olmuştu. Katıldığım bir karma sergide tablolarıma ilgi duyulması da gurur vericiydi.
Ü. G. Bülbül * Kapağıyla, resimleriyle, iletisiyle nitelikli çocuk kitapları nasıl olmalıdır?
A.B. İpek--Çocuklar için hazırlanmış kitaplar; çocuğa, güzel bir dil ve anlatım yeteneği kazandıran, hayalini geliştirip, ona yeni düşünce ve ufuklar açan edebi eserlerden oluşmalıdır.
Çocuk kitaplarının özelliklerini İç yapı ve dış yapı olarak ele alabiliriz. “İç Yapı” 1. Konu 2. Tema 3. Karakter 4. İleti 5. Dil ve anlatım “Dış Yapı Özellikleri” 1. Boyut 2. Ciltleme 3. Kapak 4. Kâğıt cinsi 5. Sayfa düzeni 6. Harfler 7. Resim
Çocuklarımıza kitap seçerken nasıl bir kitap ve hangi kitaplar? Sorularının yanıtlarını yukarıdaki özellikleri göz önünde tutarak yapabiliriz.
Okul öncesi çocuklar okuma ve yazma bilmedikleri için seçilecek kitapların şekil ve yazı yönünden kaliteli, kolayca yırtılmayan dayanıklı olması çok önemlidir. Çocuğun hoşuna giden kitaplar onu okumaya heveslendirir ve harflere karşı göz alışkanlığı yaratır. Bu nedenle yazıların puntolarının çok küçük olmamasına dikkat edilmelidir. Kitap harfi karakterleri iri puntolu, ilkokul yazım şekline uygun ve aralıklı olarak düzenlenmelidir.
Okul öncesi çocuğu bol resimli kitaplardan hoşlanır. Resimlerin metni anlatacak, metne uygun gerçekçi renklerde, kaliteli ve bilinçli bir şekilde resmedilmesi de çok önemlidir. Resim ve metinler, birbirleriyle uyumlu bir şekilde sayfa düzeni içinde yer almalıdır. Kitapların kalınlığı ve büyüklüğü çocuğun yaş grubuna uygun olarak seçilmelidir. Küçük yaş çocuklarına kalın karton kapaklı ve kalın sayfalı bol resimli açık ve net resimlerin yer aldığı kitaplar tercih edilmelidir. Bez kitaplar, banyoda da kullanabilen plastik kitaplar küçük çocuklar için uygundur.
Çocuğun kitapla ilk karşılaşması sadece resimle olur. Daha sonra resmin yanına sözcükler gelir. Kitaplar da resimler çok metinler azken yaş büyüdükçe metinler çoğalır, resimler azalır. En son olarak da resimsiz metinlere doğru bir gelişim izlenir.
2-3 yaşındaki çocuklar için hazırlanmış kitapların resimleri fazla ayrıntılı olmamalıdır. Resimler gerçekçi bir biçimde resmedilmiş olmalıdır. Bu yaşta kavrayacağı, somut ve doğru bilgiler verilmelidir. Günlük deneyimlerle ilgili kitaplardan, hayvanların yaptıkları ile ilgili öykülerden, basit tekrarları olan ve tahmine dayalı öykülerden hoşlanırlar.
3-4 yaş için hazırlanmış kitaplarda birbiriyle ilintili resim ve cümlelerle anlatılan tek olaylı, neşeli ve gerçekçi öykülerin yer alması uygundur. Bu yaşta hem dinler hem de kendi anlatmaya çalışır. Kendisinin sabırla dinlenilmesini ve aynı öyküyü tekrar tekrar dinlemek ister. Düzgün konuşup çok soru sorar.
5-6 yaş arasındaki çocuklar için hazırlanmış kitaplarda metin ile resim, sayfa büyüklüğü eşit oranda düzenlenmelidir.
Resimler daha ayrıntılı olmalıdır. Ayrıntılar, metnin anlaşılmasını kolaylaştırdığı gibi çocuğun hayal gücünü de geliştirir.
Öyküler yanında, masallar, olağan üstü güçler ve olaylar, heyecanlı ve güldürücü maceralardan hoşlanırlar. Okumayı henüz bilmedikleri halde arkası yarınlardan, gelecek sayıdaki diziler de bu yaşlarda çok sevilir. Öykü dinleme zamanları da uzamıştır.
E. Toker * Çocuk kitabı yazmak isteyenlere önerileriniz olabilir mi?
A.B. İpek—Çocuk kitapları yazarının öncelikle dikkat etmesi gereken noktalar vardır. Hassas ve duyarlı olmak başta olmak üzere bunları kısaca şöyle sıralayabiliriz.
Yazım ve noktalamaya uygunluk.
Dil bilgisi kurallarına uygunluk.
Sınıf ve yaş düzeylerine uygunluk.
Konu ve anlatım şekilleri
Seçilen kahramanların çocuk psikolojisine uygunluğu.
Lakap takılacak isimlerin kitapta yer almaması.
Devrik cümlelerin sınırlı olması.
Çocuk edebiyatı çocuğu, günlük yaşamın sıkıcı baskılarından düşünsel olarak kurtarıp, hayal dünyasını süsleyerek rahatlamasını sağlar.
Okunan kitabı sevmek çocukta ruhsal bir doyum yaratır. Böylece manen zenginleşir ve büyüdüğünü hisseder. Bu büyüme bebeklik döneminde sözlerle ninnilerle başlar, çocukluk döneminde resimli masal, öykü, şiir kitapları ile sürer.
Okumaya başladığında kısa bir süre çizgi romanlarla ve resimli ya da resimsiz edebi eserlerle zenginleşir. Bu zenginlik ona ömür boyu sürecek bir temel oluşturur.
Çocuğun hayal gücünü geliştirir, kelime hazinesi genişler. Ona kitap okuyan yetişkinle beraberlik kurmayı öğrenir, böylelikle ruhsal duyum sağlar.
Sanatsal ve kültürel deneyimler kazanır. Çocuğun yalnızlığını azaltır ve toplumlaşmasına yardımcı olur. Çocuğun kendisini tanımasına, kendini bulmasına olanak sağlar. Sevinç, neşe, keyif ve haz verir. Genel kültürü, düşünme çeşitliliği ve hafızası gelişir. Gördüğü şekilleri algılamayı, kitabı nasıl kullanacağını öğrenir. Dolayısıyla okul başarısını olumlu yönde etkilenir. Çocuk kitapları yazarının çocukların gelişim dönemlerini ve özellikle çocuk psikolojisi konusunu çok iyi bilmesi gerekir.
Ü.G. Bülbül *Piyasada bulunan çocuk kitaplarından memnun musunuz?
A.B. İpek --Günümüzde her ne kadar olumsuz örneklere rastlansa da artık raflarda pek çok nitelikli yayınevlerinin çıkardığı pek çok nitelikli çocuk kitapları yer almakta. Çocuk kitapları yazmak da çok yaygınlaştı. Farklı alanlarda ve farklı meslek gruplarına yönelik kişiler çocuk kitapları yazmaya başladı. Herkes yazabilir ama her yazılan kitap olarak basılabilir mi, her yazan yazar statüsüne girebilir mi? Maalesef her yazılan öykü ya da hikâye basılamıyor. Bu durum zamana ve yayınevlerinin kitaba olan bakış açısına ve ticari kaygılara göre değişmekte. Bir yandan da içeriği ve çizimleri oldukça zararlı ve kaygı verici yayınları da oldukça çok görmekteyiz. Bu durum da ailelere ve eğitimcilere büyük bir sorumluluk düşmekte. İçeriğine bakmadan çocukları kitapla buluşturmamalılar.
Çocuklara bir şeyler öğretme amacıyla yazılan kitaplar daha çok genelde eğitsel öykü ya da hikâyeler olarak adlandırılıyor. Bu kitapların edebi bir değeri var mı, diye sorarsak bunu şöyle yanıtlamak isterim.
Yazarlık yıllarımın başında yayınevinden öykülerinizin edebi değeri var mı sorusu gelmişti.
Benim için çok kaygı verici bir soruydu. Çünkü bir eğitimci olarak çocuklara doğru kavramları öykü içinde verme beni eğitsel kitaplar yazan bir yazar konumuna sokuyordu. Üniversite’mden bir hocama “Bir çocuk kitabının edebi olup olmadığı nasıl anlaşılır?” Sorusuna aldığım cevap; “Eğer çocuklar o kitabı severek okuyor ve tekrar tekrar okumak, okutmak istiyorlarsa o kitap edebi olmuştur.”
İlerleyen yıllarda çevremden ve arkadaşlarımdan aldığım geri dönüşlerde yazdığım öyküleri tekrar tekrar çocuklarına okumaktan sıkıldıklarını, artık başka kitaplar yazma konusunda istekler gelmeye başladığında kaygılarımın yersiz olduğunu anlamıştım. Ama mesleğim gereği öykülerimde çocuklara doğru mesajları vermeye her zaman özen gösterdim.
E. Toker * Çocukken en sevdiğiniz kitaplar ve türleri hangileriydi?
A.B. İpek --Dünya klasikleri, Tarihi romanlar, Dede Korkut Masalları, Binbir Gece Masalları, Kemalettin Tuğcu öyküleri, Klasik Masallar, Fabllar, Mitolojik destanlar gibi…
Ü.G. Bülbül *Çocuklara ne söylemek istersiniz? Sloganınız var mı?
A.B. İpek --“Kitap okuyarak hayallerine kavuş.”
1 Ağustos 2022
*Elçin Toker; Çocuk Gelişimi Eğitimi Uzmanı
* Ü. Gülsüm Bülbül Sosyal Hizmet Uzmanı