Başlık : İbrahim Alaettin Gövsa Çocuk Ruhunun Yolcusu
Yazar : Ş.Nezih Kuleyin
Yazar Dergisinin bu sayısının çocuk yazını üzerine temelleneceğini öğrendiğimde ülkemizin çocuk psikolojisi konusundaki ilk bilimsel yayının sahibi olan İbrahim Alaettin Gövsa’yı anlatmanın bana düşen bir görev olduğunu düşündüm. Çünkü harf devriminden önce yayınlanmış ilk çocuk psikolojisi kitabı olan “Çocuk Ruhu” onundur. 1926 yılından bu yana bu konudaki en temel kaynaklardan biri olmayı başarmış ‘Çocuk Ruhu’ kitabını büyük bir hayranlıkla okuyan birisi olarak, Gövsa’yı anmayı unutmamızın Bulut Yazar Dergisi olarak bir eksiklik olacağını düşündüm.
Okuyucularımıza İbrahim Alaettin Gövsa’nın yaşam öyküsünü kısaca özetleyerek başlamak istiyorum. 1889 yılında İstanbul’da doğan İbrahim Alaettin Gövsa’nın yaşamı 1949 yılında Ankara’da sona ererken geriye bize hayran olunası bir yaşam öyküsü kalır.
Yüksek öğrenimini hukuk mektebini bitirerek 1910 yılında tamamlamış olmasına rağmen ilk işi Trabzon İdadisinde(lisesinde) edebiyat öğretmenliğidir. Gövsa’ya göre “edebiyat zekanın en asil ürünü’ dür. Edebiyat öğretmeni olarak yaşama başlamasından sonra henüz üç yıl geçmiştir ki Edirne’nin Bulgar’lar tarafından işgali haberi Trabzon’a ulaşır. Trabzon’da Edirne’nin geri alınması için bir birlik oluşturulması gereklidir ve herkesten önce koşarak gidip gönüllü olur ve Edirne’nin geri alınması için oluşturulan birlikle beraber savaşa gider. İlk şiir kitabı olan “Rumeli’ye Destan-ı Harp” ı o zaman yazar. Edirne’nin kurtarılmasının peşi sıra açılan sınavı kazanarak edebiyat dalında yüksek lisans çalışması yapmak üzere İsviçre’ye gönderilir.
1913 yılında İsviçre’ ye gelen İbrahim Alaettin Gövsa bir başka dalda da aynı anda mezuniyet sonrası çalışma yapabileceğini fark eder ve en çok sevdiği dal olan Psikoloji ve Pedagoji ile birlikte Edebiyat dalında da eğitimini tamamlayıp Jean-Jacques Rousseau Pedagoji Enstitüsünden mezun olup, 1916 yılında geri döner. Artık onu o zamanki adı İstanbul Dârülmuallimi olan İstanbul Öğretmen Okulu’nun psikoloji öğretmeni olarak görmekteyiz. İlerleyen yıllarda üç yıl boyunca okulun müdürlüğünü yapacak, Çanakkale savaşı için cepheye gidecek, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının hemen arkasından Talim Terbiye Kurulu üyeliğine atanacaktır.
Cumhuriyet ‘fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller’ yetiştirmek ve ülkeyi bu yetişen çocuklara ve gençlere emanet etmek istemektedir. Daha önce yazdığı ‘Çanakkale İzleri’ kitabının peşi sıra 1926 yılında ‘Çocuk Ruhu’ adlı ilk kitabını çıkartır. Kitap günümüze kadar bu alandaki temel başvuru kaynağı olmayı sürdürür.
Bugün bile bu kitap temel çocuk psikoloji kitapları arasında sayılmak dışında, değişik yayınevlerinden içeriğine göre Çocukta Zihinsel Gelişim, Çocukta Davranış Gelişimi, Çocukta Ruhsal Gelişim, Çocuk Psikolojisi adı ile bölümler halinde yayınlanmaktadır. Basıldığı günden bu yana yüz yıldan fazla geçmiş olan bir bilimsel kitabın hala güncelliğini korumasının öneminin değerlendirilmesini sizlere bırakıyorum. Gövsa’nın psikoloji bilim dalına yönelik olarak yazdıklarını da burada belirmekte yarar görmekteyim. “İlk Gençlik Hakkında Rûhiyat ve Terbiye Tedkikleri”, “Bediî Terbiye”, “Rûhiyat ve Terbiye”, “Çocuklarda Zekâ Ölçüleri” adlı kitaplarıyla psikoloji alanında önemli bir yere sahiptir.
İbrahim Alaettin Gövsa yazar, şair, akademisyen, fıkra yazarı gibi unvanların hepsini üzerinde taşımayı başaran nadir değerlerimizden birisidir. Çok iyi bir yazardır oyun da yazar, anı da, fıkra da. Araştırmacı yazar olarak yazdığı; “Meşhur Adamlar Ansiklopedisi”, “Türk Meşhurları Ansiklopedisi”, tamamlayamadan yaşamını yitirdiği ama onu çok seven arkadaşlarının onun anısını yaşatmak amacıyla bitirdikleri “Resimli Ansiklopedik Lügat”, “Yeni Türk Lügati”, “Talebe Lügati”, “Victor Hugo”, “Süleyman Nazif, Hayatı, Kitapları, Mektupları, Fıkra ve Nükteleri”, “Kâşifler ve Mucitler”, “Sabatay Sevi” ve “Elli Türk Büyüğü” gibi bilimsel nitelikli edebi araştırmalar ve sözlükler onundur
O kadar iyi bir şairdir ki, aruz vezni ile de, hece vezni ile de yazdığı gibi Nazım Hikmet’in önderliğini yaptığı serbest vezinde onun yazdığı gibi şiirler de yazar. Mehmet Emin Yurdakul gibi hece vezni ile Yahya Kemal Beyatlı gibi aruz vezni ile yazarak onların üsluplarını taklit eder. Ama kendisini en fazla etkileyen şairlerin Namık Kemal ve Ziya Paşa olduğu bilinmektedir.
Edebiyatımızdaki ilk çocuk şiir kitabı onundur. “Çocuk Şiirleri” ile çocuklara, yeni kuşaklarda olması gereken temel kavramları öğretmeye çalışır. Bakın nasıl anlatır çocuklara kitabın önemini;
Horoz ile İnci
Cahil ile Kitap
Bir çöplüğü eşelerken
Horoz inci bulmuş yerden
Horoz inciden anlar mı?
Demiş şunu alan var mı?
Arpacıya götürerek
Bana versen bir yiyecek
Diye satmış onu ahmak
Horoz aklı ne olacak
Babasından kalmış olan
Kitapların arasından
Güzelini alıp cahil
Bu bana hiç lazım değil
Birkaç kuruş alsam diye
Onu satmış kitapçıya
Elbet cahil bilmeyerek
Horoz gibi düşünerek
Cahil horoz kadar boştur
Kitap inci gibi hoştur.
Kaynakça: İbrahim Alaettin Gövsa, Çocuk Şiirleri, Elips Kitap, Sayfa: 41)
Hayranı olduğu Namık Kemal’in çocuklar gözünde hak ettiği yeri almasını arzulamaktadır. Namık Kemal ve onun savaşımını şöyle anlatır çocuklara;
NAMIK KEMAL
Bir zamanlar vatanı birçok zalim bürüdü
Milletini sevenler zindanlarda çürüdü
Yetim kaldı çocuklar yoksul oldu kadınlar
Her gün güzel vatana geliyordu bin zarar
Meşrutiyet, uhuvvet sözü artık kalmadı
Hürriyet’in ismini kimse ağza almadı
O zamanlar Kemal Bey zalimlerle çarpıştı
Milletinin uğruna zindanlarda çalıştı
Vatan, millet ne demek kimse yoktu fark eden
Hürriyeti, vatanı bize odur öğreten
Toplar gibi sesine bütün millet uyandı
Doğru büyük sözüne düşünenler inandı
Vatanı ne kadar sevdiğini gösteren
Şu sözleri Kemal’in kalbinize kazınsın
“Milletin feyzini sağlığımda görmeden
Ben ölürsem taşıma mahzunluğum yazılsın”
Ümidini görmeden açık gitti gözleri
Fakat işte inkılap bütün onun eseri
On temmuzun topları hatırlatır hep onu
Gökyüzünde sancaklar selamlıyor ruhunu
Kaynakça: İbrahim Alaettin Gövsa, Çocuk Şiirleri, Elips Kitap, Sayfa: 60)
Yeni kuşakların en temel özelliğinin sağlam kişilik olduğuna inanmaktadır. Kendisi yaşamı boyunca karakteri ile örnek bir insan olmanın ne demek olduğunu topluma anlatmaya çalışmıştır. Kendisi ile aynı görüşte olmayan tüm diğer yazarlarla kişilikli bir ilişki sürdürmeyi başarmış hiçbir zaman ahlaki niteliklerinden ödün vermemiştir.
Çocuklara tek bir önerisi vardır ahlaklı olmak;
AHLAK
Hindi gibi kibirlilik ahmaklığa delildir
Kedi gibi riyakarlık evde iyi değildir
Tilki kadar hilekardan herkes ürker, çekinir
Fakat merkep gibi miskin olanlar da ezilir
Kurbağa gibi çok söyleyen kumru kadar çekilmez;
Keçi kadar serkeş olan kuzu gibi sevilmez
Tavus gibi öğünenler çok zaman mahcup olur
Hak yüzüyle görünenden bir kurt gibi korkulur
İnsan tıpkı kumru gibi kuzu gibi olmalı
Fakat kalbi aslanların hisleri ile dolmalı
Kaynakça: İbrahim Alaettin Gövsa, Çocuk Şiirleri, Elips Kitap, Sayfa: 74)
Yazımın sonuna geldiğimde İbrahim Alaettin Gövsa’nın çok önemli bir özelliğinin üzerinde hiç durmadığımı fark ettim. Onun dünyaya gülümseyen gözlerle bakışına hiç değinmemiştim. Evet o gülmenin toplumsal gelişmede unutulmaması gereken önemli bir unsur olduğuna inanmaktaydı. Bu nedenle alfabenin çok soğuk olduğunu böyle bir alfabe ile çocukların okuma yazmayı çok zor öğreneceğini söylüyordu. Önce “Sevimli Elifba” sonra “Sevimli Alfabe” yi yazdı. Aruz vezninin bu biçimiyle anlaşılmasının zor olduğunu söylüyordu sevgi sözcüğüne dayanan yeni bir vezin geliştirdi ve adına “sevgi vezni” dedi. Akbaba olarak bilinen ve bir zaman çok ünlü olan dergide fıkralar yazdı. Hoş sürprizle biten öykülerini “Şen Yazılar” adlı kitabında topladı.
Yaşam öyküsüne bakıp “bu kadar değişik dalda kitap ve köşe yazısı bir insanın yaşamına sığar mı?” diye düşünüyor olabilirsiniz ama sığıyor demek ki.
Diğer Kaynaklar:
Çocuk Ruhu, İbrahim Alaettin Gövsa, Devlet Matbaası 1926
İbrahim Alâettin Gövsa, Zeki Gürel, T.C Kültür Bakanlığı, 1995
İbrahim Alâettin Gövsa, Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, 2001, Sayfa: 376-377